فشار خون ریوی چیست؟

فشار خون ریوی یا فشار بالای ریوی نوعی از فشار خون است که بر شریان های ریه و سمت راست قلب انسان اثر می گذارد. در ادامه هر آنچه که باید درباره ی این بیماری بدانید، آمده است.

---

فشار ریه چیست؟

در نوعی از فشار بالای ریوی، مویرگ ها و شریان های کوچک ریوی انسان که آرتریول ریوی نام دارند، تنگ، بسته یا تخریب می شوند. این اتفاق باعث می شود تا خون به سختی در ریه های انسان جریان پیدا کند و فشار در شریان های ریوی انسان بالا رود.

وقتی فشار خون ریوی ایجاد می شود، بطن راست قلب باید بیشتر کار کند تا خون را به ریه های انسان پمپ کند که سرانجام باعث می شود عضلات قلب انسان ضعیف شوند یا از کار بیفتند.

بعضی از انواع فشار خون ریوی خطرناک هستند و به صورت پیشرونده بدتر می شوند و گاهی اوقات کشنده هستند. گر چه بعضی از انواع فشار بالای ریوی قابل درمان نیستند، اما مراقبت می تواند باعث کم شدن علائم شود و کیفیت زندگی انسان را بالا ببرد.

این سندرم نوعی اختلال قلبی مادرزادی است که باعث فشار بالای ریوی می شود. این سندرم معمولا به دلیل یک سوراخ بزرگ بین دو بطن انسان ایجاد می شود که نقص دیواره بطنی نام دارد.

این سوراخ باعث می شود که خون به صورت غیر طبیعی در قلب انسان گردش کند و خون دارای اکسیژن با خون دارای کربن دی اکسید مخلوط شود و باعث می شود بجای اینکه خون به سایر نقاط بدن برود به ریه ها برگردد و در نهایت فشار در شریان های ریوی زیاد شود.

❇ سن پایین، فشار بالای ریوی ایدیوپاتیک در جوانان شایعتر است.

❇ اضافه وزن

❇ داشتن سابقه ی خانوادگی

❇ استفاده از داروهای غیر مجاز نظیر کوکائین

❇ دریافت درمان های معین تشدید کننده یا سرکوب کننده

❇ داشتن یک ریسک موجود برای پیشرفت فشار خون ریوی نظیر زندگی در ارتفاعات

آیا می دانید فشار بالای ریوی چه عوارضی در پی دارد؟ در ادامه به برخی از عوارض فشار خونه ریوی اشاره می کنیم.

✔ آریتمی قلبی

ریتم غیرطبیعی قلب از حفره ی بالایی یا پایینی قلب از عوارض فشار بالای ریوی است که می تواند منجر به تپش قلب، سرگیجه یا غش کردن شود و حتی کشنده باشد.

✔ خونریزی

فشار خون ریوی می تواند منجر به خونریزی داخل ریوی و سرفه خونی شود. این هم یکی دیگر از عوارض کشنده است.

✔ لخته های خون

لخته ها به قطع خونریزی بعد از اینکه انسان مجروح می شود، کمک می کنند. اما گاهی اوقات لخته ها جایی ساخته می شوند که به آنها نیازی نیست. تعدادی از لخته های کوچک یا کمی بزرگ از وریدها به بیرون رانده می شوند و به ریه ها می روند و باعث نوعی فشار خون ریوی می شوند که معمولا با گذشت زمان و درمان، قابل برگشت است.

داشتن فشار خون ریوی باعث می شود احتمال گسترش لخته ها در شریان های کوچک ریه بیشتر شود به این دلیل که اگر انسان از قبل رگ های باریک شده یا بسته شده داشته باشد، احتمال ایجاد لخته بیشتر است.

✔ بزرگی سمت راست قلب و نارسایی قلبی (cor pulmonale)

در نارسایی قلبی، بطن سمت راست قلب انسان بزرگ می شود و مجبور است خون را به سختی از شریان های باریک یا بسته شده پمپ کند. در ابتدا قلب سعی می کند به صورت جبرانی با ضخیم کردن دیواره و توسعه حفره بطن راست خونی که می تواند نگه دارد را زیاد کند. اما این ضخیم شدن و بزرگ شدن موقتی است و در نهایت بطن راست به خاطر تحمل فشار زیاد از کار می افتد.

اگر در فردی فشار خون ریوی تشخیص داده شود، پزشک باید شدت بیماری را مشخص کند که شامل:

کلاس۱

اگر چه در فرد فشار خون ریوی تشخیص داده شده اما علامتی ندارد و فعالیت روزانه نرمال است.

کلاس۲

 فرد در حین استراحت علائمی ندارد. اما علائمی نظیر خستگی، تنگی نفس یا درد قفسه سینه را با انجام فعالیت روزانه تجربه می کند.

کلاس۳

فرد در هنگام استراحت راحت است اما در هنگام فعالیت جسمانی علامت دارد.

کلاس۴

 فرد در استراحت و فعالیت علامت دارد.

تشخیص اولیه فشار بالای ریوی مشکل است چون معمولا در معاینات پزشکی رایج، نمایان نمی شود تا وقتی که وضعیت بیشتر پیشرفت کند و علائم و نشانه هایش شبیه دیگر حالات قلبی و ریوی شود.

برای تشخیص فشار بالای ریوی، پزشک ممکن است سابقه ی پزشکی و خانوادگی فرد را مرور کند، درباره ی علائم و نشانه های فرد سوال کند و معاینه های پزشکی را انجام دهد. هم چنین ممکن است پزشک تعدادی تست برای تشخیص فشار بالای ریوی تجویز کند تا شدت وضعیت فرد را تعیین کند و علت فشار ریه را پیدا کند. تست ها شامل موارد زیر می شوند:

✳ اکوکاردیوگرام

امواج صوتی قادرند تصویری متحرک از قلب در حال تپش را ایجاد کنند. اکوکاردیوگرام به دکتر کمک می کند تا اندازه و عملکرد بطن راست و ضخامت دیواره بطن را چک کند. یک اکوکاردیوگرام هم چنین می تواند نشان دهد حفره ها و دریچه های قلب فرد چقدر درست عمل می کنند.

پزشکان می توانند علاوه بر تشخیص فشار بالای ریه، برای اندازه گیری فشار شریان های ریوی هم از این تست استفاده کنند.

گاهی اوقات پزشک اکوکاردیوگرام ورزشی را توصیه می کند تا بتواند تعیین کند قلب و ریه ها زیر فشار چقدر درست عمل می کنند. در بعضی از این تست ها اکوکاردیوگرام قبل از ورزش انجام می شود و تست دیگر بلافاصله بعد از آن روی دوچرخه ثابت یا تردمیل صورت می گیرد.

هم چنین این تست می تواند به عنوان یک تست اندازه گیری میزان سوختن اکسیژن انجام شود که در آن فرد یک ماسک می پوشد و توانایی قلب و ریه ها در مبادله ی اکسیژن و کربن دی اکسید تعیین می شود. تست های ورزش دیگری هم ممکن است انجام بشود. این تست ها می توانند به تعیین شدت و علت فشار بالای ریوی کمک کنند.

هم چنین ممکن است این ها در راستای اقدامات پس از تشخیص یا درمان فشار بالای ریوی استفاده شوند تا عملکرد درمانی فشار بالای ریوی فرد چک شود.

✳ Chest X-ray

می تواند تصاویری از قلب، ریه ها و قفسه سینه نشان دهد. این تست قادر است بزرگ شدن بطن راست قلب یا شریان های ریوی را نشان دهد که در فشار بالای ریوی ممکن است ایجاد شوند.

✳ ECG

این تست غیرتهاجمی الگوهای الکتریکی قلب فرد را نشان می دهد و می تواند ریتم های غیرعادی را نمایان کند. در این تست پزشک می تواند علاوه بر فشار بالای ریوی، بزرگی و کشش بطن راست را هم ببیند.

✳ کاتتر گذاشتن در قلب راست

بعد از اینکه فرد اکوکاردیوگرام انجام داد، اگر پزشک معتقد است که شخص فشار بالای ریوی دارد، احتمالا بیمار باید کاتتر قلب راست بگذارد. این تست گاهی اوقات به تایید وجود فشار بالای ریوی و تعیین شدت علائم کمک می کند.

در طول انجام این فرآیند، کاردیولوژیست یک لوله ی نازک و انعطاف پذیر را داخل ورید گردن یا کشاله ران جایگذاری می کند. سپس کاتتر به داخل بطن راست و شریان ریوی کشیده می شود. میله گذاری قلب راست به پزشک اجازه می دهد تا به طور مستقیم فشار در شریان های ریوی اصلی و بطن راست را اندازه گیری کند. هم چنین برای بررسی اثرات داروهای مختلف بر فشار بالای ریوی، از این تست استفاده می شود.

✳ آزمایش خون

امکان دارد پزشک برای چک کردن یک ماده ی مشخص در خون که نشاندهنده وجود فشار بالای ریوی یا عوارض ناشی از آن است، این تست را تجویز کند. پزشک می تواند تعدادی آزمایش تکمیلی برای چک کردن وضعیت ریه های فرد و شریانهای ریوی و هم چنین برای تعیین علت فشار بالای ریوی فرد، تجویز کند.

✳ CTscan

در طول این تست، فرد بر روی یک میز در کنار یک دستگاه حلقوی دراز می کشد. سی تی اسکن، اشعه های X تولید می کند و از بدن فرد تصاویر با مقطع عرضی تهیه می کند. پزشکان ممکن است یک رنگ در رگ های فرد تزریق کنند که کمک می کند شریان های فرد در تصاویر CT بهتر دیده شوند (CT angiography).

پزشکان می توانند از این تست برای دیدن اندازه ی قلب، نحوه ی عملکرد قلب، چک کردن لخته های خونی در شریان های ریوی و در نتیجه تشخیص فشار بالای ریوی استفاده کنند.

✳ MRI

این تست می تواند برای چک کردن عملکرد بطن راست و جریان خون در شریان های ریوی استفاده شود. در این تست، فرد بر روی یک میز متحرک دراز می کشد و به داخل یک تونل می رود. MRI از میدان مغناطیسی و انرژی موج رادیویی برای ساختن تصویر بدن استفاده می کند و به تشخیص فشار بالای ریوی کمک می کند.

✳ تست عملکرد تنفسی

این تست غیر تهاجمی مقدار هوایی که فرد می تواند در ریه هایش نگه دارد و هم چنین جریان هوا در داخل و خارج ریه ها را اندازه گیری می کند. در طول تست فرد داخل یک وسیله ساده که اسپیرومتر نام دارد، می دمد و در نتیجه به تشخیص فشار بالای ریوی کمک می کند.

✳ Polysomnogram

این تست، فعالیت مغز، ضربان قلب، فشار خون، میزان اکسیژن و فاکتورهای دیگر فرد را وقتی خواب است، نمایان می کند. این تست می تواند به تشخیص نارسایی های مربوط به خواب کمک کند مثل آپنه ی انسدادی خواب.

✳ Ventilation/perfusion (V/Q) scan

در این تست یک ردیاب داخل ورید بازویی به فرد تزریق می شود. این ردیاب جریان خون و هوایی که به سمت ریه ها می رود را ترسیم می کند. این تست می تواند برای تعیین اینکه آیا لخته های خون باعث ایجاد علائم فشار بالای ریوی شده اند یا خیر، استفاده شود.

✳ Open lung biopsy

به ندرت امکان دارد یک پزشک، بیوپسی ریه را توصیه کند. بیوپسی باز ریه نوعی عمل جراحی است که زیر بیهوشی عمومی، نمونه کوچکی از بافت، برای چک کردن احتمالات ثانویه ایجادکننده فشار بالای ریوی، از ریه های فرد برداشته می شود و در نتیجه به تشخیص فشار بالای ریوی کمک می کند.

✳ تست های ژنتیک

اگر عضوی از خانواده فشار بالای ریوی داشته باشد، ممکن است فرد از نظر ژن هایی که مرتبط با این بیماری است توسط پزشک، غربال شود.

اگر تست فشار بالای ریوی مثبت باشد دکتر احتمالا توصیه می کند که دیگر اعضای خانواده هم از نظر همان جهش ژنی جهت بررسی فشار بالای ریوی غربال شوند.

علائم و نشانه های فشار بالای ریوی در مراحل اولیه ممکن است برای ماه ها یا حتی سال ها قابل توجه نباشد. با پیشرفت بیماری، علائم بدتر می شوند. علائم بیماری فشار بالای ریوی شامل موارد زیر می شوند:

⚛ تنگی نفس (ابتدا در هنگام فعالیت و در نهایت در هنگام استراحت)

⚛ خستگی

⚛ سرگیجه یا غش کردن (سنکوپ)

⚛ فشار یا درد سینه

⚛ ادم (ورم) در قوزک پا و در نهایت شکم (آسیت)

⚛ کبود شدن لب ها و پوست (سیانوز)

⚛ تپش قلب

قلب انسان دو حفره بالایی (دهلیز) و دو حفره ی پایینی (بطن) دارد. هر وقت خون از قلب انسان می گذرد، بطن راست خون را توسط یک رگ بزرگ (شریان ریوی) به ریه ها پمپ می کند. در ریه های انسان خون دی اکسید کربن را رها می کند و میزان اکسیژنش را افزایش می دهد.

خون دارای اکسیژن از میان عروق ریه انسان (شریانها، مویرگها، وریدهای ریوی) به سمت چپ قلب جریان می یابد.معمولا خون به راحتی از میان عروق ریه انسان جریان می یابد. پس فشار خون همیشه در ریه های انسان خیلی کمتر است.

در فشار بالای ریوی، افزایش فشار خون به علت تغییر در سلولهای پوشاننده ی شریانهای ریوی ایجاد می شود. این تغییرات ممکن است منجر به سفت و ضخیم شدن دیواره شریانها شود و ممکن است بافت اضافه تشکیل شود.

هم چنین احتمال دارد رگهای خونی ملتهب و تنگ شوند. این تغییرات در شریانهای ریوی می تواند جریان خون را کاهش یا قطع کند و باعث می شود خون به سختی جریان پیدا کند و فشار خون در شریانهای ریوی افزایش پیدا کند.

فشار بالای ریوی براساس علت ایجاد آن در ۵ گروه طبقه بندی می شود:

۱️⃣ یدیوپاتیک علت ناشناخته

یدیوپاتیک علت ناشناخته که با عنوان فشار بالای شریان ریوی با علت نامعلوم شناخته می شود.

➖ جهش در یک ژن خاص می تواند باعث گسترش فشار بالای ریوی خانوادگی شود که تحت عنوان فشار بالای شریان ریوی ارثی نامیده می شود.

➖ انواع داروها (مثل انواع داروهای رژیمی یا داروهای غیرمجاز مثل متامفتامین ها یا انواع توکسین ها)

➖ ناهنجاری قلبی مادرزادی

➖ حالات دیگر مثل اختلالات بافت همبند (اسکلرودرما، لوپوس و غیره) ایدز یا بیماری کبدی مزمن (سیروز)

۲️⃣ فشار بالای ریوی به علت مشکلات سمت چپ قلب

➖ مشکلات دریچه های سمت چپ قلب مثل دریچه ی میترال یا دریچه آئورت

➖ از کار افتادن حفره ی پایینی سمت چپ قلب (بطن چپ)

۳️⃣ فشار بالای ریوی به علت مشکلات ریوی

➖ بیماری انسدادی مزمن ریوی مثل آمفیزم

➖ بیماری های ریوی مثل فیبروز ریوی (وضعیتی که باعث ایجاد اسکار در بافت بینابینی کیسه های هوایی می شود)

➖ ایست تنفسی هنگام خواب یا مشکلات دیگر خواب

➖ مدت طولانی در ارتفاع بودن برای کسانی که ممکن است ریسک بالاتری برای ابتلا به فشار بالای ریوی داشته باشند.

۴️⃣ فشار بالای ریوی در اثر لخته خون مزمن

➖ لخته های خونی مزمن در ریه (آمبولی ریوی)

۵️⃣ فشار بالای ریوی وابسته به شرایط دیگر

فشار بالای ریوی وابسته به شرایط دیگر که به دلایل نامشخص باعث افزایش فشار ریوی می شوند:

➖ اختلالات خونی

➖ اختلالاتی که بر چندین ارگان در بدن اثر می گذارند مثل سارکوئیدوز

➖ اختلالات متابولیک مثل glycogen storage

➖ تومورهایی که به شریان های ریوی، فشار پیوسته وارد می کنند.

فشار بالای ریوی درمان نمی شود اما پزشکان می توانند به فرد کمک کنند تا وضعیت خود را کنترل کند. درمان فشار بالای ریوی ممکن است به بهتر شدن علائم و کند شدن روند پیشرفت بیماری کمک کند.

گاهی اوقات کمی زمان لازم است تا برای فشار بالای ریوی درمان اختصاصی پیدا شود. درمان ها معمولا به صورت مخلوط است و احتیاج به مراقبت گسترده تکمیلی دارد. همچنین پزشک ممکن است درمان فرد را اگر کوتاه اثر باشد، عوض کند.

در ادامه به روش های درمان دارویی فشار بالای ریوی اشاره می کنیم.

✅گشاد کننده های عروق (vasodilators)

این داروها عروق تنگ شده را باز می کنند. یکی از این داروها که خیلی برای فشار بالای ریوی تجویز می شود (epoprostenol (flolan/veletri است. اشکال این دارو این است که اثرش فقط چند دقیقه باقی می ماند. این دارو به طور مداوم از داخل یک کاتتر داخل رگی و با کمک یک پمپ کوچک که فرد در بسته ای در کمر یا شانه اش به همراه دارد، تزریق می  شود. عوارض جانبی این دارو شامل درد فک، حالت تهوع، اسهال و گرفتگی عضله ی پا و همین طور ایجاد درد و عفونت در محل تزریق دارو است.

✅ (iloprost (ventavis

نوع دیگر دارو برای درمان فشار بالای ریوی (iloprost (ventavis است که می تواند ۶ تا ۹ بار در روز با کمک افشانه، تنفس شود. چون این دارو استنشاق می شود، مستقیما به ریه ها می رود. عوارض جانبی این دارو شامل درد قفسه سینه (گاهی همراه با سردرد و حالت تهوع) و تنگی نفس است.

✅(Treprostinil (Tyvaso/Remodulin/Orenitram

فرم دیگر دارو برای درمان فشار بالای ریوی بوده و ۴ مرتبه در روز می تواند استفاده شود. این دارو می تواند به صورت تنفسی، دهانی، تزریقی استفاده شود. عوارض جانبی این دارو شامل سردرد، حالت تهوع و اسهال است.

✅ آنتاگونیست گیرنده اندوتلین

این داروها اثر معکوس بر اندوتلین دارند (ماده ای در دیواره ی عروق که باعث تنگ شدن رگ می شود). این داروها ممکن است سطح انرژی و علائم فشار بالای ریوی را بهبود ببخشند، بااین حال نباید به فرد حامله تجویز شود. هم چنین این داروها می توانند کبد را تخریب کنند و فرد باید ماهانه تحت ارزیابی کبدی قرار بگیرد. این داروها عبارتند از:

➖ (ambrisentan (Letairis

➖ (macitentan (opsumit

➖ (bosentan (tracleer

✅ (Sildenafil (revatior،Viagra و (tadalafil (Cialis، Adcira

سیلدنافیل و تادالافیل گاهی اوقات برای درمان فشار بالای ریوی مورد استفاده قرار می گیرند. عملکردشان باز کردن رگ های درون ریه برای جریان خون راحت تر بوده و عوارض جانبی این داروها شامل ناراحتی معده، سردرد و مشکلات بینایی است.

✅ دوز بالای بلاک کننده های کانال های کلسیمی

این داروها کمک می کنند عضلات عروق به حالت استراحت در بیایند. از جمله این داروها:

➖ (amlodipine (Norvasc

➖ دیلتیازم (diltiazem  (Cardizem،Tiazac

➖ (nifedipine (Procardia

اگرچه این داروها می توانند موثر باشند، فقط تعداد کمی از بیماران فشار بالای ریوی به آنها پاسخ نشان داده اند.

✅ محرک Soluble guanylate cyclase) SGC)

این دارو با نیتریک اکساید اثر متقابل دارد و کمک می کند تا شریان های ریوی به حالت استراحت در بیایند و فشار داخل شریان ها کم شود. این داروها به افراد باردار نباید داده شوند. این داروها ممکن است گاهی اوقات باعث سرگیجه یا حالت تهوع شوند.

✅ ضد انعقادها

پزشک ممکن است جهت درمان فشار بالای ریوی، داروهای ضد انعقاد مثل وارفارین (Coumadin ،jantoven) تجویز کند تا از تشکیل لخته در شریان های کوچک ریوی جلوگیری کند. چون این داروها از انعقاد عادی عروق جلوگیری می کنند، ریسک خونریزی را زیاد می کنند.

وارفارین باید دقیقا مطابق تجویز پزشک مصرف شود و اگر به صورت نادرست مصرف شود، می تواند عوارض جانبی شدیدی به همراه داشته باشد.

اگر فرد وارفارین مصرف می کند، پزشک از او می خواهد تا به صورت دوره ای آزمایش خون بدهد تا عملکرد مثبت دارو را چک کند.

داروهای دیگری مثل مکمل های گیاهی و غذاها می توانند واکنش متقابل با وارفارین بدهند. پس به طور قطع پزشک باید از تمامی داروهایی که فرد مصرف می کند اطلاع داشته باشد.

✅ (Digoxin (Lanoxin

می تواند به قوی تر شدن ضربان قلب و پمپاژ خون بیشتر، کمک کند. همچنین اگر فرد سابقه ی آریتمی داشته باشد، در کنترل ضربان قلب هم موثر است.

✅ دیورتیک ها

معمولا به عنوان قرص های آب شناخته می شوند. این داروها در درمان فشار بالای ریوی کمک می کنند تا مایع اضافی از بدن فرد خارج شود. این کار باعث می شود تا میزان کاری که قلب باید انجام دهد کاهش پیدا کند. هم چنین این داروها برای محدود کردن افزایش مایع در ریه های فرد استفاده می شوند.

✅ Oxygen

پزشک ممکن است پیشنهاد کند که فرد گاهی اوقات اکسیژن خالص تنفس کند. این یک روش درمانی برای فشار بالای ریوی است که به عنوان اکسیژن تراپی نیز شناخته می شود. اگر فردی در ارتفاعات بالا زندگی می کند یا آپنه (قطع شدن تنفس) هنگام خواب دارد این روش می تواند به او کمک کند. بعضی از مردمی که فشار بالای ریوی دارند در نهایت به اکسیژن تراپی مداوم نیاز پیدا می کنند.

جراحی

اگر داروها نتوانند فشار بالای ریوی فرد را کنترل کنند، نیاز به جراجی می باشد که به دو روش زیر ممکن است:

۱️⃣ Atrial Septosomy

این عمل قلب باز ممکن است یک راهکار جهت درمان فشار بالای ریوی باشد. در این عمل، جراح یک حفره بین دهلیزها (دو حفره ی بالای قلب) ایجاد می کند تا فشار وارد بر سمت راست قلب را کم کند. این عمل می تواند عوارض جدی از جمله، ریتم غیرطبیعی قلب (آریتمی) داشته باشد.

۲️⃣ پیوند

در بعضی از موارد، پیوند ریه یا قلب – ریه می تواند راهکار باشد. مخصوصا برای افراد جوانی که فشار بالای ریوی دهلیزی با علت نامعلوم دارند. ریسک اصلی هر پیوند شامل رد بافت پیوند شده و عفونت جدی است و فرد باید همیشه داروهای سرکوبگر ایمنی استفاده کند تا احتمال رد پیوند کاهش پیدا کند.

دکتر حسین نجفی متخصص قلب و عروق